Ponzi Şeması Nedir?
Ponzi Şeması; yeni yatırımcının getirdiği sermayeyi önceki yatırımcıya ödeyerek ilerleyen bir sistemdir. Bu yazıda daha detaylı ele alıp, Piramit Sistemi (Saadet Zinciri) ile de kıyaslayacağız.
Ponzi Şeması
Klasik bilgi başlıyor;
“Ponzi şeması” adını Amerikalı Charles Ponziden almıştır. 1920’lerde bir sürü insanı bu yöntemle dolandırmıştır.
Klasik bilgi bitti.
Peki Ponzi sistemi nasıl çalışır? Sistem kurbanlara bir kazanç vaadinde bulunur fakat ortada kazanç getiren hiçbir iş yoktur. Çoğunlukla “gizemli” veya “çok düşeş bir iş” gibi şeyler gösterilir ve mümkün olduğunca anlaşılmaz gösterilir.
Bu noktada ortada bir kazanç varmış gibi gösteren Çiftlik Bank sisteminden bahsetmemek olmaz. Çiftlik Bank klasik bir Ponzi şemasından öteye giderek ortaya basit ve anlaşılır bir kar mekanizması koydu. Realitede bahsedilen oranda kazanç sağlamasa da bunun bir önemi yoktu. İnsanları daha kolay ikna etmek, işleyişle oyalamak ve süreci uzatmak konusunda büyük katkı sağladı.
Ponzi şemasında güven ve ilk ödemeler önemlidir, son derece düzenli şekilde de yapılır. Katılımcılar erken dönemlerde aldığı kar payları ile sisteme daha çok bağlanır ve daha uzun vadeli planlar ile daha çok kar almayı hedefler. Sisteme katılan her yeni katılımcı ise bu ekosistemi daha da büyütür ve artık bir noktada sistem patlama noktasına gelir.
Sona gelirsek, devamlı olarak yeni yatırımlar ile beslenmek zorunda olan Ponzi şemasının en büyük derdi eski yatırımcıların sabırsızlığıdır. Eski yatırımcının kazancını sistemden çekmek istediği ve sisteme yeni yatırımın azaldığı dönem Ponzi şemasının kepenkleri kapattığı dönemdir.
Örnek Ponzi Sistemi
- Sisteme 30 gün vadeli %10 kazanç vaadi ile 1.000 dolar yatırım girer.
- Sistem 30 gün içinde 2 yeni yatırımcı daha bulur ve bunlardan aldığı 2.000 dolardan 1.100 doları ilk yatırımcıya öder.
- Ardından 4 yeni yatırımcı bularak… tahmin ettiğiniz gibi bu sefer de 2. ve 3. yatırımcıya ödeme yapar, veya yapabilir hale gelir.
- Ponzi Şemasının erken dönemlerinde yatırımcılar, çoğunlukla, vaat edilen kazancı alır. Zira sisteme sürekli olarak yeni yatırımlar girer ve sistemi besler.
- Ponzi Şeması bu şekilde büyüyerek devam eder, ta ki sürdürülemez hale gelene kadar. Bir noktadan sonra artık yeni yatırımcı eski yatırımcının beklediği kazancı karşılayamaz. Bu noktada sistem çöker.
Saadet Zinciri Nedir?
Saadet Zinciri yukarıda yazdığım gibi aslında olmayan bir “kazanç” ortaklığıdır. Bu sistemde herkes ortaktır, sadece hiyerarşi farkı vardır.
Saadet zincirinin temel prensibi “sisteme yeni üye getiren kazanır” şeklindedir. Yani Ponzi Şemasının sonunu getiren “yeni yatırımcı” noksanlığı, bu sistemde bizzat yatırımcılar tarafından giderilir. Bir nevi herkes kendi alt saadet zincirini oluşturur.
Ortada Ponzi Şeması gibi işleyen bir kazanç mekanizması yoktur. Çoğunlukla varmış gibi gösterilerek yatırımcılara ürün satışı, üyelik satışı, hizmet satışı vs. yaptırılır. Fakat yine asıl kazanç buradan değil, yatırımcının sisteme ödediği ücretlerden geçer.
Saadet Zincirine Örnek vermek gerekirse zayıflama içeceği satışlarıdır. Sistemde az çok kabul gören, nispeten bunları satarak da kazanç sağlayabileceğiniz bir yapı mevcuttur. Fakat çoğu üye yeni satıcılar bularak kazanç sağlar. Ürün satışları da sistemi beslemesi açısından olumludur elbette.
Peki bu sistem nasıl çöküyor? Sistemin çöküşü son katılımcıların ödediği ilk ücreti çıkaramaması ile çöküyor. Zira sisteme son giren kişi ürün almaz/satmaz veya yeni yatırımcı getiremezse üstünü besleyemez. Piramitin yukarısına doğru bir akış olmazsa sistem çöker.
Örnek Saadet Zinciri
- Katılımcı sisteme 1.000 Dolar yatırım ile katılır.
- Yatırımı karşılığında “x” ürününden 10 adet ve distribütörlük satış yetkisi verilir.
- Katılımcı elindeki x ürününü minimum 100 liraya satmak yerine sisteme yeni yatırımcı sokarak 500 dolar kazanmayı seçer.
- Sisteme katılan 2. kişi 1.000 dolar ödeme yapar ve 500’ü ilk katılımcıya gider.
- Diğer 500 dolar yukarı doğru yarıya bölünerek paylaşılır.
Ponzi Şeması ve Saadet Zinciri
Benzer Yanları
- Her ikisi de hayali kazanç vaat eder. Somut bir kazanç mekanizması yoktur.
- Her ikisi de düzenli olarak yeni yatırımcıya ihtiyaç duyar.
- İki sistem de er ya da geç çöker. Sürdürülebilir değildir.
Farklı Yanları
- Ponzi Şemasında yatırımcılar doğrudan yatırdığı oranda sabit kazanç alır / vaat edilir.
- Saadet Zinciri temelde pazarlamaya dayanır ve bunu yine yatırımcının kendisi yapar. Bu yüzden her yatırımcı kendi kazancını arttırabilir, yeni yatırımı sisteme sokmadan önce kendi kazancını alabilir.
Ponzi Şemalarından, Saadet Zincirinden Nasıl Korunurum?
- Şüpheci olun. Düşük yatırım ile yüksek kazançlar risk barındırır.
- Tam olarak anlamadığınız, çözemediğiniz kazanç sistemlerinden çekinin.
If it sounds too good to be true, it probably is.